اثر تیمارهای مختلف بر شکست خواب و شاخص‎ های جوانه زنی بذر گیاهان دارویی روناس (rubia tinctorum l.)، ریواس (rheum ribes l.) و خرنوب (ceratonia siliqua l.)

با توجه به اهمیت گیاهان دارویی در درمان بیماری¬ها و هم¬چنین محدود بودن رویشگاه¬ها¬ی طبیعی، کمی زاد¬آوری و قطع بی¬رویه، برنامه¬ریزی جهت کشت و اهلی کردن آن¬ها بسیار ضروری به نظر می¬رسد. بذر¬ها¬ی روناس، ریواس و خرنوب دارای خواب هستند. بنابراین رفع خواب و افزایش میزان جوانه¬زنی بذر¬ها توسط روش¬ها¬ی آزمایشگاهی می¬تواند در احیای بذور مذکور موثر باشد. در این بررسی جهت تعیین تاثیر تیمار¬ها¬ی خواب¬شکنی بر جوانه¬زنی این بذر¬ها آزمایشی در دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهرکرد به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی در سه تکرار به اجرا در آمد. در تحقیق حاضر تیمار¬ها¬ی اعمال شده جهت غلبه بر خواب بذور مورد مطالعه عبارت بودند¬از آب داغ (دمای 30، 55، 70 و 90 درجه سانتی¬گراد در دو سطح زمانی 7 و 14 دقیقه)، اسید¬سولفوریک (غلظت صفر، 25، 45 و 90 درصد در دو سطح زمانی 7 و 14 دقیقه)، پیش سرما¬دهی مرطوب (دمای 4 درجه سانتی¬گراد در دو سطح زمانی 2 و 4 هفته) توأم با اسید¬جیبرلیک (غلظت صفر، 300، 600 و 900 میلی¬گرم در لیتر)، اسید¬جیبرلیک (غلظت صفر، 300، 600 و 900 میلی¬گرم در لیتر در دو سطح زمانی 24 و 48 ساعت) و نیترات پتاسیم (غلظت صفر، 0/4 و0/6 درصد در دو سطح زمانی 24 و 48 ساعت). در این تحقیق، صفاتی نظیر درصد جوانه¬زنی، متوسط زمان جوانه¬زنی، سرعت جوانه¬زنی، بنیه بذر، وزن تر و خشک گیاهچه بررسی شد. نتایج تحقیق حاضر نشان داد که از بین تیمار¬ها¬ی اعمال شده، اسید¬سولفوریک (غلظت 90 درصد در زمان 14 دقیقه) در بذر¬ها¬ی روناس و خرنوب بیشترین تاثیر را بر شاخص-ها¬ی جوانه¬زنی داشته است. علاوه بر این، تیمار آب داغ نیز اثرات قابل توجهی بر شکست خواب بذور مذکور داشته است. در مجموع، افزایش جوانه¬زنی بذر¬ها¬ی روناس و خرنوب تحت اعمال تیمار خراش¬دهی پوسته بذر (اسید-سولفوریک) موید آن است که خواب این بذر¬ها از نوع فیزیکی بوده و ناشی از پوسته بذر می¬باشد. به عبارت دیگر، پوسته بذر به عنوان یک مانع فیزیکی از طریق ممانعت از گسترش رویان و یا از طریق ایجاد محدودیت در جذب آب و شاید تبادلات گازی عمل می¬کند. هم¬چنین نتایج نشان داد که اسید¬جیبرلیک (غلظت 900 میلی¬گرم در لیتر) توأم با پیش سرما¬دهی مرطوب (4 درجه سانتی¬گراد به مدت 4 هفته) بیشترین تاثیر را بر شکست خواب و تحریک جوانه-زنی بذر¬ها¬ی گیاه ریواس داشته است. سایر تیمار¬ها¬ی اعمال شده بر شکست خواب بذر این گیاه بسته به غلظت به کار رفته، بر شاخص¬ها¬ی جوانه¬زنی تاثیر مثبت داشته¬اند. بر اساس نتایج به¬دست آمده در این تحقیق و با توجه به اثرات منفی تیمار اسید¬سولفوریک و آب داغ بر شکست خواب بذر¬ها¬ی گیاه ریواس می¬توان گفت که خواب بذر از نوع فیزیولوژیک نیمه عمیق بوده و عامل دخیل در این خواب، نارس بودن جنین، وجود عامل باز¬دارنده در بذر و یا هر دو عامل می¬باشد. کلمات کلیدی: خواب بذر، بنیه بذر، نیترات پتاسیم، جوانه¬زنی.